Φασισμός και Δικτατορία

Εισήγηση βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Πουλαντζά "Φασισμός και Δικτατορία" που παρουσιάστηκε στο Αντιφασιστικό Φεστιβάλ Σύρου 7-12 Ιουνίου 2012

Για ποιο λόγο αυτή τη στιγμή μία μελέτη για το φασισμό;

Νομίζω πως η μελέτη αυτή λόγω της επικαιρότητας του προβλήματος, ανταποκρίνεται σε μία πολιτική ανάγκη. Πραγματικά πριν από μερικά χρόνια το ζήτημα του φασισμού και των άλλων μορφών δικτατορίας έμοιαζε να απασχολεί μόνο μία κάποια ακαδημαϊκή ιστοριογραφία, που και αυτή, άλλωστε, έμενε παραγκωνισμένη στο περιθώριο της ιστορίας. Να όμως που γίνεται όλο και πιο φανερό, πως ο καπιταλισμός σήμερα περνάει, σε παγκόσμια κλίμακα, μία σοβαρή κρίση που προσβάλει τις ίδιες του τις μητροπόλεις. Είναι μία κρίση μόλις στο ξεκίνημα της. Το γεγονός μαρτυρεί πως απέναντι στην οξύτητα της ταξικής πάλης που χαρακτηρίζει αυτή τη μακρά και ανοιχτή περίοδο (καθώς ως γνωστόν «το μέλλον διαρκεί πολύ»), το κράτος εκτάκτου ανάγκης και συνακόλουθα του φασισμού είναι επίκαιρο, όπως άλλωστε επίκαιρο είναι και το θέμα της επανάστασης.

Η μικρή αυτή εισαγωγή, προέρχεται από το βιβλίο του Νίκου Πουλαντζά «Φασισμός και Δικτατορία» που εκδόθηκε το 1974. Το βιβλίο έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα σπουδαιότερα έργα που γράφτηκαν για την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία και τη Γερμανία. Πιο συγκεκριμένα, ο Πουλαντζάς προσπάθησε να δώσει απάντηση στο ερώτημα της τεράστιας κοινωνικής -αστικής και λαϊκής- βάσης του φασισμού. Στόχος ήταν η ανάδειξη της διαδικασίας και του αποτελέσματος του εκφασισμού στις χώρες όπου επικράτησε. Παράλληλα, όμως, γίνεται φανερό πως ο φασισμός δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω, από ένα καθεστώς εκτάκτου ανάγκης του ίδιου του καπιταλισμού και όχι όπως ψευδεπίγραφα παρουσιάζεται από τους εισηγητές του, ένα αντικαπιταλιστικό κίνημα.

Η διαδικασία εκφασισμού, όπως περιγράφεται, διακρίνεται σε τέσσερις περιόδους, από τις οποίες η πρώτη είναι αυτή που εκτείνεται από την έναρξη της διαδικασίας έως το σημείο “μη επιστροφής της”.
Σήμερα μπορούμε να πούμε, πως βρισκόμαστε στο πρώτο στάδιο της διαδικασίας εκφασισμού, αφού η δεύτερη περίοδος εκτείνεται από το σημείο “μη επιστροφής” έως την άνοδο του φασισμού στην εξουσία.

Ο Πουλαντζάς δίνει ορισμένα χαρακτηριστικά αυτής της διαδικασίας τα όποια ακόμα και σήμερα είναι αποκαλυπτικά των όσων συμβαίνουν στην κοινωνία αυτές τις μέρες που ζούμε.

Διαδικασία εκφασισμού μέρος πρώτο

Για τον Πουλαντζά η επικράτηση του φασισμού αντιστοιχεί σε μια πολιτική κρίση (και όχι οικονομική) που έχει να κάνει με τις συσσωρευμένες αντιφάσεις εντός του πολίτικου πεδίου και κυρίως με τη συγκύρια της ταξικής πάλης. Δεν μπορεί ο οικονομισμός να εξηγήσει την άνοδο του φασισμού άλλα η πολιτική κατάσταση και η συγκύρια της πάλης των τάξεων. Άλλωστε σε Ιταλία και γερμάνια, η άνοδος του φασισμού και του ναζισμού πραγματοποιήθηκε όταν η οικονομική κρίση ή είχε ήδη τελειώσει ή βρισκόταν στο τέλος της.

Σε αυτή τη συγκυρία, όταν ο φασισμός κυριαρχεί κοινωνικά, η εργατική τάξη βρίσκεται ήδη σε μια κατάσταση ήττας. Αντίθετα απ ότι  πιστεύεται γενικά φασισμός δεν είναι μια αμυντική στάση του καπιταλισμού που βρίσκεται σε δύσκολη θέση εξ αιτίας της επίθεσης της εργατικής τάξης άλλα η επίθεση του καπιταλισμού (του ιμπεριαλισμού συγκεκριμένα κατά Πουλαντζά) όταν η εργατική τάξη έχει ήδη ηττηθεί.

Για να ρίξει φως στο περίπλοκο φαινόμενο του φασισμού ο συγγραφέας τονίζει ότι είναι αναγκαίο να μελετηθούν οι σχέσεις του με τις διαφορές αντιμαχόμενες τάξεις καθώς και οι αντιφάσεις στο εσωτερικό των κυριάρχων τάξεων και των τμημάτων που ανήκουν σ αυτές.

·         Ένα από τα χαρακτηριστικά της πρώτης περιόδου εκφασισμού, είναι η επέκταση των πολιτικών αντιφάσεων στο ιδεολογικό επίπεδο με συνέπεια μια βαθιά κρίση κομματικής εκπροσώπησης. Στην αρχή της διαδικασίας αντιστοιχεί μια κρίση κομματικής εκπροσώπησης στο συνασπισμό εξουσίας και μια ροπή των αστικών κομμάτων προς μορφές κράτους εκτάκτου ανάγκης. Η δημοκρατική-κοινοβουλευτικη μορφή του κράτους παραμένει επιφανειακά άθικτη όμως οι σχέσεις των κυριάρχων τάξεων με τον κρατικό μηχανισμό δεν διαμεσολαβούνται πλέον αποκλειστικά από τα κόμματα. Θεσμοθετούνται μια σειρά από αφανή δίκτυα που υποκαθιστούν τα κόμματα ( ομάδες πίεσης , ιδιωτικά στρατιωτικά σώματα, παρακρατικά δίκτυα) . Επίσης ενισχύεται ο ρόλος του ίδιου του κρατικού μηχανισμού – στρατός , αστυνομία,  δικαστήρια, διοίκηση – ο όποιος βραχυκυκλώνει την επίσημη κυβέρνηση και μεταθέτει την πραγματική εξουσία στον στενό κρατικό μηχανισμό. Τα κόμματα ,ανίκανα πλέον να οργανώσουν πολιτικά τη συμμαχία των τάξεων που εκπροσωπούν μετατρέπονται σε παραληρούντα ανδρείκελα, κατάσταση που προκαλεί κωμικοτραγικά επεισόδια. Επίσης ένα άλλο χαρακτηριστικό της κρίσης των κόμματων είναι ο πολλαπλασιασμός τους, χαρακτηριστικό της ηγεμονικής αστάθειας και ανικανότητας.

·         Στη διαδικασία εκφασισμού, καμιά τάξη ή μερίδα κυρίαρχης τάξης δεν φαίνεται ικανή να επιβάλει την διακυβέρνηση της πάνω στις άλλες τάξεις και τμήματα του άρχοντος συγκροτήματος. Υπάρχει δηλαδή ένα πρόβλημα ηγεμονίας.

·         Σε αυτή τη κατάσταση ρευστότητας και ανακατανομής της ισχύος η επικράτηση του φασισμού αντιστοιχεί στην επικράτηση του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Διαδικασία εκφασισμού μέρος δεύτερο - Σχέση φασισμού και εργατικής τάξης

·         Η έναρξη της διαδικασίας εκφασισμού προϋποθέτει αλλεπάλληλες ήττες της εργατικής τάξης  που ανοίγουν το δρόμο στο φασισμό. Μια ήττα δεν σημαίνει αναγκαστικά ανοιχτή ήττα σε μια κατάσταση κηρυγμένου εμφύλιου πολέμου, μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας μάχης που δεν δόθηκε την κατάλληλη στιγμή. Επίσης, η ήττα δεν μετριέται μόνο με την αποτυχία να κάνεις την επανάσταση άλλα και με την αδυναμία να επιβάλλεις μέσα σε μία ανοιχτή κρίση εφικτούς πολιτικούς στόχους που δεν φτάνουν μέχρι την κατάληψη της εξουσίας. Οι ήττες και οι αποτυχίες αυτές σε συνδυασμό με τις νίκες του αντίπαλου απολήγουν αρχικά σε μια περίοδο σχετικής σταθεροποίησης σημαδεμένης από αιχμές έξαρσης της ταξικής πάλης κατά την όποια η εργατική τάξη εξασθενίζει συνεχώς. Η κατάσταση αυτή σταθεροποίησης αποβαίνει συνεχώς προς όφελος της αστικής τάξης.

·         Χαρακτηριστικό της διαδικασίας εκφασισμού είναι επίσης το ότι η πάλη της αστικής τάξης ενάντια στην εργατική παίρνει ολοένα και πιο πολιτικό χαρακτήρα  ενώ η πάλη της εργατικής τάξης περιορίζεται προοδευτικά  στον οικονομικό και διεκδικητικό τομέα. Το απεργιακό κίνημα παραμένει σχετικά ισχυρό αλλά κυριαρχεί η οικονομική διεκδικητική και όχι η πολιτική θέση.  Σε αυτό το πλαίσιο συμπληρωματικά έχουμε μαζικές διαδηλώσεις, καταλήψεις εργοστασίων, μορφές άμεσης αντίδρασης.

·         Στη διαδικασία εκφασισμού έχουμε μια κρίση ιδεολογίας ,τόσο της άρχουσας όσο και γενικευμένα. Αυτό επιτρέπει τη διάχυση της μικροαστικής ιδεολογίας τόσο στο γενικό κοινωνικό σύνολο όσο και στην εργατική τάξη. Την απήχηση αυτή της μικροαστικής ιδεολογίας μέσα στην εργατική τάξη εκμεταλλεύεται ο φασισμός για να εδραιωθεί μέσα σε αυτήν χωρίς βεβαία αυτό να σημαίνει ότι θα καταφέρει να αποκτήσει μια μαζική εργατική βάση.

·         Στη σχέση του φασισμού με την εργατική τάξη υπάρχουν δυο σημεία τακτικής του πρώτου προς τη δεύτερη. Από τη μια υπάρχει μια φυσική καταπίεση που εμφανίζεται ωμα. Από την άλλη ,κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εκφασισμού λειτουργεί κυρίως ο ιδεολογικός μηχανισμός του φασισμού, μέσω του μικροαστικού αντικαπιταλισμού του αλλά και μέσα από την οικειοποίηση από τον φασισμό θεμάτων αυθεντικά προλεταριακών που γίνεται από την αριστερίζουσα πτέρυγα του φασισμού μέχρι αυτή βεβαία να παρακμάσει. Ο ιδεολογικός ρόλος του φασισμού τον οδηγεί σε μια ιδιαίτερη πολιτική απέναντι στην εργατική τάξη . Από τη μια συστηματικές επιθέσεις απέναντι στην εργατική τάξη και τις οργανώσεις της, σπάσιμο των απεργιών, από την άλλη συμμετοχή στους αγώνες της εργατικής τάξης (σημ. πάει το μυαλό σας στη χαλυβουργία?).

Διαδικασία εκφασισμού μέρος τρίτο - φασισμός και μικροαστική τάξη

Κατ αρχήν, κάποια ιδεολογικά χαρακτηριστικά της μικροαστικής τάξης απαραίτητα για την κατανόηση της στενής σχέσης της με την άνοδο του φασισμού.

1.       Μια αντικαπιταλιστική ιδεολογική χροιά του κοινωνικού status quo. Εναντίον του μεγάλου κεφαλαίου άλλα γενικά υπέρ του κοινωνικού κατεστημένου λήγω της προσκόλλησης της στην ιδιοκτησία. Επιθυμία για αλλαγή και άνοδο που μπορεί να έρθει μέσα από “θεμιτό” ανταγωνισμό και αξιοκρατία χωρίς όμως να αλλάξει σε τίποτα το σύστημα.

2.       Φετιχισμός της εξουσίας ,πιστή στο ουδέτερο ταξικά κράτος που σε ακραίες περιπτώσεις φτάνει στη λατρεία του κράτους .

3.       Το γεγονός  δεν ανήκει ούτε στην αστική ούτε στην εργατική τάξη άλλα αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στις δυο, σημαίνει ότι δεν έχει δικά της μακροπρόθεσμα πολιτικά συμφέροντα και άρα δυσκολεύεται να οργανωθεί πολιτικά ως τάξη. Η οργάνωσή της περνάει μέσα από το κράτος και γι αυτό θεωρεί το κράτος δικός της πολιτικό εκπρόσωπο.

4.       Το γεγονός  η μικροαστική τάξη δεν έχει δικά της μακροπρόθεσμα πολιτικά συμφέροντα δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να οργανωθεί σ ε αυθεντική κοινωνική δύναμη. Μία τέτοια περίπτωση είναι ο φασισμός.

Σχέση φασισμού μικροαστικής τάξης

·         Η διαδικασία εκφασισμού αντιστοιχεί σε οικονομική κρίση της μικροαστικής τάξης που οφείλεται στη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου κατά τη διάρκεια του εκφασισμού.

·         Η διαδικασία εκφασισμού και ο φασισμός αντιστοιχούν σε μία κατάσταση πολιτικής κρίσης της μικροαστικής τάξης  και στη συγκρότηση της σε αυθεντική κοινωνική δύναμη χάρη στα φασιστικά κόμματα.  Η ήττα της εργατικής τάξης οδηγεί τη μικροαστική τάξη μακριά από αυτήν ενώ η αρχική προσκόλληση της στα αστικά κόμματα, λόγω της κρίσης αντιπροσωπευτικότητας, τερματίζεται και οι μικροαστοί πλέον αντιλαμβάνονται τα κόμματα ως κοινοβουλευτικά εξαρτήματα. Η μικροαστική τάξη τα εγκαταλείπει και έτσι ανοίγει ο δρόμος προς τα φασιστικά κόμματα.

·         Τα φασιστικά κόμματα είναι εκπρόσωποι της μικροαστικής τάξης όσον αφορά στην ιδεολογία.  Όσον αφορά στα πραγματικά συμφέροντα ο φασισμός εκπροσωπεί τα συμφέροντα της μικροαστικής τάξης μόνο κατά την πρώτη περίοδο εκφασισμού. Όταν πάρει την εξουσία και σταθεροποιηθεί εγκαταλείπει τα μικροαστικά συμφέροντα για το συμφέρον του μεγάλου κεφαλαίου το όποιο πραγματικά εκπροσωπεί.

·         Κατά τη διάρκεια του φασισμού έχουμε μια έξαρση της μικροαστικής ιδεολογίας που αποτελεί διαστρέβλωση της αστικής ιδεολογίας προσαρμοσμένης στις προσδοκίες της μικροαστικής τάξης. Η επικράτηση της μικροαστικής ιδεολογίας αντιστοιχεί/ ταυτίζεται με την ιδεολογία του μεγάλου κεφαλαίου όταν η φιλελεύθερη κλασική ιδεολογία αδυνατεί πλέον να ανταποκριθεί σε αυτό το ρόλο. Φετιχισμός της εξουσίας, ισχυρό κράτος, υστερικός εθνικισμός, αρχηγισμός και γενικά ότι στρέφεται γύρω από τη λατρεία του κράτους ενώνει τα πραγματικά συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου με την ιδεολογία της μικροαστικής τάξης.

·         Το τμήμα της μικροαστικής τάξης που αποτελείται από στελέχη, υπαλλήλους, τεχνικούς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην τεχνοκρατική ιδεολογία . Λατρεία της αποτελεσματικότητας ,ουδετεροποίηση της κουλτούρας βρίσκει στο φασισμό , με την μυθοποίηση που αυτός παράγει της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας, το ιδεολογικό στοιχειό που ενώνει κεφάλαιο και μικροαστική τάξη.

·         Η φασιστική ιδεολογία γενικά είναι ένα αμάλγαμα αντιφατικών στοιχείων μέσα στο όποιο ο αντικαπιταλιστικός χαρακτήρας της μικροαστικής τάξης παίζει σημαντικό ρολό. Αντιπλουτοκρατία , εναντίωση στο τοκογλυφικό τραπεζικό κεφάλαιο, εναντίωση στα μονοπώλια, εναντίωση στη φορολογία, εναντίωση στο δικαιϊκό σύστημα  και αντικατάσταση του τόσο από τη μικροαστική ηθική περί “τιμής” και “καθήκοντος” από τη μια όσο και από την αυθαίρετη απόφαση του αρχηγού από την άλλη.

Διαδικασία εκφασισμού μέρος τέταρτο και τελευταίο

Στο τελευταίο αυτό στάδιο της διαδικασίας εκφασισμού θα παραθέσουμε ορισμένα αποσπάσματα από το “συμπέρασμα” με το όποιο ο Πουλαντζάς κλείνει το βιβλίο του . Όσα αναφέρθηκαν, είναι ελάχιστα σχετικά με το περιεχόμενο και τον πλούτο του βιβλίου και όποιος πραγματικά βρήκε κάποιο ενδιαφέρον σε αυτά τα λίγα και τον ενδιαφέρει το θέμα ας διαβάσει το βιβλίο.

“Δεν πρέπει να νομίζουμε ότι ο φασισμός ,που ενδεχομένως θα επανεμφανιστεί, θα προσλάβει αναγκαστικά μορφές ταυτόσημες μ εκείνες του παρελθόντος . Το ίδιο ισχύει και για την διαδικασία εκφασισμού που θα οδηγούσε σ αυτόν. Η  ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ποτέ με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Η ιδία μορφή καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης και το ίδιο είδος πολίτικης κρίσης παρουσιάζουν διαφορετικά γνωρίσματα ανάλογα με τις ιστορικές περιόδους.

Ο Μαρξ ,μετά τον Χέγκελ , έλεγε πως κάποτε συμβαίνει ακόμα και η ιστορία να επαναλαμβάνεται στην κυριολεξία. Άλλα τότε αυτό που τη πρώτη φορά είχε τη μορφή τραγωδίας τη δεύτερη παίρνει τη μορφή κωμωδίας. Η διατύπωση είναι βεβαία εντυπωσιακή άλλα δεν είναι ορθή παρά μόνο από μια ορισμένη οπτική γωνιά. Υπάρχουν πράγματι αιματηρές κωμωδίες. 

Μετά από όλα αυτά το θεμελιώδες πρόβλημα που παραμένει είναι αν σήμερα επίκειται μια διαδικασία εκφασισμού ή αν έχει κιόλας αρχίσει. Το να πραγματευτούμε το ζήτημα αυτό, απαιτεί συγκεκριμένη ανάλυση των σημερινών συγκυριών. Δύσκολα όμως θα απαντούσαμε στο ερώτημα αν δεν είχαμε διασαφηνίσει σε τι συνίσταται πραγματάκια το φασιστικό φαινόμενο και το κράτος εκτάκτου ανάγκης.. Σε αυτή την ανάγκη προσπαθούμε να ανταποκριθούμε αυτή τη στιγμή.

Μερικές επιπλέον παρατηρήσεις από ανθρώπους που έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο βιβλίο του Νίκου Πουλαντζά.

1) Είναι απόλυτα σωστό ότι ο μπαμπούλας του φασισμού χρησιμοποιείται συχνά και όχι μόνο από δηλωμένες δεξιές δυνάμεις, με σκοπό να ανακοπεί η επαναστατική ορμή της εργατικής τάξης και των λαϊκών μαζών.

2) Αντίθετα, είναι επίσης σωστό, αν λιγάκι έχουμε διδαχτεί από την ιστορία ότι το ζήτημα του φασισμού είναι επίκαιρο. Ότι πρέπει να το δούμε σοβαρά και το χειριστούμε σωστά.  Να λαθέψουμε σήμερα και να είμαστε ανίκανοι να διαγνώσουμε την πραγματικότητα μιας ενδεχόμενης διαδικασίας εκφασισμού θ α ήταν όσο ποτέ άλλοτε ασυγχώρητο. Ο φασισμός δεν είναι “αρρώστια” ή “ατύχημα” που συμβαίνει μόνο στους άλλους.

3) Το ζήτημα της ενδεχόμενης επανεμφάνισης του φασισμού γίνεται πολύπλοκο στο βαθμό που ξεπηδάμε στη σημερινή φάση του ιμπεριαλισμού και μέσα στις μητροπόλεις του τόσο πολλές αλλαγές των κρατικών μηχανισμών και του θεσμικού συστήματος στο σύνολο του. Το πρόβλημα έγκειται ακριβώς στο να μη συγχέουμε τη διαδικασία αλλαγών με μια ενδεχόμενη διαδικασία εκφασισμού παρά τις επιφανειακές αναλογίες. Το αντίθετο, δεν πρέπει η σημερινή διαδικασία μετασχηματισμού, να μας κρύβει το ενδεχόμενο να εκτυλίσσεται μέσα της μία πραγματική διαδικασία εκφασισμού.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί πως ότι γραφεί ο Πουλαντζάς προκύπτει μέσα από μια ξεκάθαρη μαρξιστική ανάλυση και μια λενινιστική πολιτική τοποθέτηση (πχ εμμένει σε μια ιμπεριαλιστική ερμηνεία του σύγχρονου καπιταλισμού που σήμερα για κάποιους μοιάζει παρωχημένη). Παρά το γεγονός αυτό όμως, παραμένει ένα έργο, που αποκαλύπτει πτυχές της ιστορίας ,όχι εκ των υστέρων, άλλα όπως αυτή διαμορφώνεται ίσως τις μέρες που ζούμε.

Γιατί οι εποχές είναι κρίσιμες και επικίνδυνες και εάν βρισκόμαστε ήδη μέσα σε μια τέτοια διαδικασία δεν μας επιτρέπεται να λεμέ αργότερα πως δεν γνωρίζαμε…

Αυτό που οφείλουμε να κατανοήσουμε και άμεσα μέσα από την αλληλεγγύη, το σεβασμό και την κοινή δράση να πολεμήσουμε, είναι πως η διαδικασία εκφασισμού, έχει πάντα ανθρώπινες απώλειες. 
Σημαντικό είναι να αντιληφθούμε τη χρησιμότητα της υποτίμησης ομάδων ανθρώπων για την εξυπηρέτηση του κεφαλαίου. Για τα μαύρα πρόβατα της σύγχρονης ευρωπαϊκής πραγματικότητας, τις αδύναμες οικονομίες της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, χρησιμοποιήθηκε το ακρώνυμο P.I.G.S. Ο Ευγένιος Τριβιζάς αναφέρει σε ένα άρθρο του:
Το αρκτικόλεξο «ΡΙGS», το οποίο χρησιμοποιούν Δυτικοευρωπαίοι και Αγγλοσάξονες επενδυτές και σχολιαστές, ως συνοπτικό τρόπο αναφοράς στους λαούς της Νότιας Ευρώπης και τις οικονομίες τους, δεν είναι μόνο μια κακόγουστη προσβολή. Είναι μια σύγχρονη εκδοχή του ιστορικού φαινομένου της αμφισβήτησης της ανθρώπινης φύσης του συνανθρώπου, της διαδικασίας κατά την οποία μέλη μιας εθνικής ομάδας υποβιβάζουν τα μέλη μιας άλλης στο επίπεδο των ζώων, μεταδίδοντας έμμεσα το μήνυμα ότι είναι άξια να τύχουν παρόμοια με αυτά μεταχείρισης.

Και παρακάτω συμπληρώνει:
Όσοι εξακολουθούν να τον χρησιμοποιούν δεν αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα μιας τέτοιας πρακτικής. Λησμονούν ότι παρόμοιες μειωτικές εκφράσεις είχαν χρησιμοποιηθεί συστηματικά κατά το παρελθόν για να απευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη, να αναστείλουν τυχόν ενδοιασμούς, να απενεργοποιήσουν τη συναισθηματική ταύτιση και να διευκολύνουν διωγμούς, σφαγές, ακόμα και γενοκτονίες.

Παράλληλα όμως ο ίδιος μηχανισμός για να καταφέρει την απόσταση μεταξύ των ανθρώπων, έχει επιβάλλει και το πρότυπο της κανονικότητας. Ένα πρότυπο τόσο έξω από τη φύση και τη ζωή, που εξυπηρετεί με απόλυτο τρόπο όμως τη δημιουργία πλουτοπαραγωγικών μηχανών. Το καθώς πρέπει είναι αυτό που οδηγεί το άτομο να αναζητά την ομοιογένεια, που αν του επιβαλλόταν άμεσα και ξεκάθαρα θα το έκανε να αντιδράσει. Οι στολές, οι μόδες, ο ευτελισμός των κινημάτων μέσα από την παρουσίαση τους ως lifestyle, έρχονται να καθοδηγήσουν προς την κανονικότητα, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα σλόγκαν του τύπου, «να είσαι πάντα ο εαυτός σου».  Απλά ο εαυτός σου, δεν πρέπει να είναι παράξενος. Δεν πρέπει να είναι κοντός, χοντρός, σκούρος, ομοφυλόφιλος, πολιτικοποιημένος, ευαίσθητος, αδύναμος, δυσλεκτικός, ανάπηρος, διαφορετικός. Πρέπει να πολεμάς να γίνεις ίδιος, να ενταχθείς όχι αποδεχόμενος τον εαυτό σου και το διπλανό σου, αλλά να ενταχθείς ως όμοιος μεταξύ ομοίων. Η διαφορετικότητα υποτιμάται πλέον από τον ίδιο το φορέα της, σε μειονέκτημα, σε πρόβλημα, σε εχθρό. Με τον τρόπο αυτό, η κανονικότητα χαρακτηρίζει ανθρώπους, διαμορφώνει εθνική ταυτότητα και δίνει την πιστοποίηση που απαιτεί κάθε καλολαδωμένο γρανάζι.

Αντιφασιστικό Φεστιβάλ Σύρου
Φασισμός και Δικτατορία